Në këtë ese, të botuar për herë të parë në botimin 1932-4 të Botës Bahá’í, Mary Maxwell, e njohur më vonë si Amatu’l-Bahá Rúhíyyih Khánum, pas martesës së saj me Shoghi Effendi·un në vitin 1937, reflekton mbi temat mbizotëruese të Lajmëtarëve të Agimit; një rrëfim i hershëm i historisë Bábí shkruar nga Nabil-i-A’zam.
Një nga gjërat më frymëzuese rreth rrëfimit të Nabilit, Lajmëtarët e Agimit, është se ai krijon, jo vetëm një sfond njohurish dhe origjinaliteti në të cilin mund të vendoset Kauza Bahá’í në shprehjen e saj të tanishme mbarëbotërore, as thjesht një çelës për Një “mënyrë” e të jetuarit dhe e të qenurit që ne në Perëndim pothuajse e kishim harruar ishte e mundur për racën njerëzore, (në të vërtetë e fshehur brenda farës së tyre njerëzore), por që hap para nesh një skenë që ishte një komb dhe një epokë në histori, në të cilën luan një spektakël romantik, aventurash dhe heroizmi të pashoq nga asnjë kryqëzatë. Dhe dalëngadalë, ndërsa bëhemi më të lidhur me mendimin dhe mënyrën e të shprehurit të Nabilit, ai spektakël dhe figurat e tij fillojnë të na pushtojnë, të jetojnë për ne si realizma; ose ndoshta diçka më thellë akoma, ne i kapim ata dhe, të frymëzuar nga veprat e tyre dhe atmosfera e lartë e jetës së tyre, përpiqemi të përcjellim në botën tonë të largët perëndimore të njëjtin flamur të besimit të ndritshëm dhe bindjes së brendshme që ata e ngritën lart në Persi as tetëdhjetë vjet më parë.
Vetëm tingulli i emrave të tyre është muzikë për ne; fytyrat e tyre, në të cilat drita e veprimeve të tyre shkëlqeu aq shumë, bëhen yje në agimin e botës së re, duke hedhur përgjithmonë shkëlqimin e tyre në shtegun e njerëzve. Rrugët me pluhur të Persisë, dredha-dredha mes kodrave të saj shkëmbore dhe rrafshnaltave të rrëmbyera nga era dhe nxehtësia, bëhen autostrada të njohura në mendjet tona, nëpër të cilat ne ndjekim, me dashuri dhe adhurim të butë, figurën e lehtë të Báb·it me çallmë jeshile, të udhëhequr nga kalorësia e tij e rojeve që e donin Atë me aq përkushtim sa iu lutën që të shpëtonte nga paraburgimi i tyre. Ose ne shoqërojmë Qurratu’l-‘Ayn·in në havdën e saj, duke udhëtuar nga qyteti në qytet dhe duke ngritur një thirrje që asnjë grua nuk kishte guxuar të shpallte më parë në tokat e robërisë së saj. Ose, pas thundrës së kalit të Mullá Husayn·it shpejtojmë, duke e dëgjuar atë të thërrasë, ‘Yá Sáhibu’z-Zamán!” duke tundur vetë muret e zemrave tona.
Në Nabíl ne marrim ushqimin e Bukurisë, një gjë e rrallë në një botë të mbushur me grindje, tmerr dhe trishtim. Ne shohim ditët të dalin nën dritën e një dielli të rëndë të artë, në një tokë ku pesha e nxehtësisë së tij bie mbi botën si një mantel i prekshëm; ne presim netët nën një qiell lindor ku kur mungon hëna, një milion yje varen poshtë për të ndriçuar rrugën tuaj, dhe kur hëna është e pranishme ajo eklipson në dritën e bardhë të gjitha, përveç hijeve të saj të thella dhe misterioze. Kundër këtyre cilësimeve ngrihen nëntëmbëdhjetë Letrat e të Gjallit.
I pari, Báb·i. Askush nuk mund të bënte një përshkrim aq adekuat tëj Rinisë së bekuar, përveçse përmes librit ku përshkruheshin dëshmitë e Tij, sikur Ai të ishte një erë në pemën e njerëzimit dhe zërat e gjetheve i jepnin lavdërimet e veta Atij. “. . . Fytyra e tij zbulonte një shprehje përulësie dhe dashamirësie që nuk mund ta përshkruaj kurrë.” “Sa herë që e takoja Atë, e gjeja Atë në një gjendje të tillë përulësie dhe modestie sa fjalët nuk më arrijnë ta përshkruajnë; Sytë e tij të rënduar, mirësjellja e tij ekstreme dhe shprehja e qetë e fytyrës së Tij lanë një përshtypje të pashlyeshme në shpirtin tim.” “Ëmbëlsia e fjalës së Tij mbetet ende në kujtesën time.” “Melodia e këndimit të Tij, rrjedha ritmike e vargjeve që rridhnin nga buzët e Tij na zunë veshët dhe depërtuan në vetë shpirtin tonë. . .Zemrat tona dridheshin në thellësitë e tyre ndaj tërheqjes së fjalës së Tij.” Jo vetëm çdo sjellje e Atij dha dëshmi për pozitën e Tij, por ecja e Tij ishte e mjaftueshme që Quddús ta dallonte Atë. “Pse kërkoni që ta fshihni Atë nga unë?” Bërtiti ai. “Unë mund ta njoh Atë nga ecja e Tij. Unë dëshmoj me siguri se askush përveç Tij, qoftë në Lindje apo në Perëndim, nuk mund të pretendojnë se janë e Vërteta. Askush tjetër nuk mund të shfaqë fuqinë dhe madhështinë që rrezatojnë nga personi i Tij i shenjtë.”
Pasi kaloi nga një persekutim në tjetrin dhe nga burgu në burg, gjithmonë me atë butësinë e tij të “mien”, lavdia e dritës brenda Tij u kthye si një fener mbi botën kur Ai u shpalli pozicionin e Tij ‘ulamave të Tabrizit në gjyqin e Tij. Ai hyri në atë dhomë ku të gjithë ishin rreshtuar kundër Tij, dhe ata nuk ishin veçse simbolet e kombit që do ta vriste Atë dhe do të kërkonte të rrëzonte nga toka mësimet e Tij dhe pasuesit e Tij, dhe ai komb nga ana e tij ishte vetëm zëri i një bote të errësuar që u zhduk nga drita e Tij. E megjithatë, “madhështia e ecjes së Tij, shprehia e koherencës së jashtëzakonshme që dukej mbi ballin e Tij – mbi të gjitha, fryma e fuqisë që shkëlqeu nga e gjithë qenia e Tij, u duk se për një çast i dërrmoi shpirtërat e atyre të cilët Ai kishte përshëndetur. Një heshtje e thellë, misterioze, papritmas ra mbi ta. Asnjë shpirt në atë kuvend të shquar nuk guxoi të fliste një fjalë të vetme. Më në fund, qetësia që shtrihej mbi ta u thye nga Nizámu’l-Ulamá’. “Kush pretendon se je”, e pyeti ai Báb·in, “dhe cili është mesazhi që ke sjellë?” “Unë jam”, bërtiti tri herë Báb·i, “Unë jam, unë jam, Ai i premtuari! Unë jam Ai, emrin e të cilit ju e keni thirrur për një mijë vjet, në përmendjen e të cilit jeni ngritur, ardhjen e të cilit keni dëshiruar të dëshmoni dhe orën e Zbulesës të së cilit i jeni lutur Perëndisë që ta shpejtojë. Me të vërtetë unë them, është detyrë e popujve të Lindjes dhe Perëndimit t’i binden fjalës Sime dhe të betohen për besnikëri ndaj personit Tim.”
Kështu u ngrit himni i Zotit në këtë agim më të madh të historisë, duke thirrur një botë në brigjet e Kungimit të Tij. Në vetë Fjalët e Bahá’u’lláh·ut: “Afër parajsës qiellore është shfaqur një kopsht i ri, rreth të cilit qarkojnë banorët e mbretërisë lart dhe banorët e pavdekshëm të parajsës së lartësuar. Përpiquni, pra, që të mund ta arrini atë pozitë, që të mund të zbuloni nga lulet e erës së saj misteret e dashurisë dhe të njihni nga fryti i saj i përjetshëm sekretin e urtësisë hyjnore dhe të përsosur.”
Cila ishte aroma e atyre “luleve të erës”? Asnjë parfum i zbehtë i abstinencës, asnjë aromë beqare që u tërhoq nga bota, por një pasion i thellë dhe i qëndrueshëm i qenies. Një dashuri që digjej si zjarr në zemrat e shpirtrave dhe u bënë si kashtë në flakën e saj. Jeta e tyre ishte romancë, sakrificë, dashuri dhe një gëzim i thellë e misterioz. A nuk ishin ata – ata që zhveshën gjoksin e tyre para boshteve të dukshme dhe të padukshme të armikut – si ajo balenë dashurie që gëlltit shtatë detet dhe thotë: “A ka akoma më?” dhe si ai i dashuri – “do ta shohësh të freskët në zjarr dhe do ta gjesh të thatë edhe në det”. Kur heronjtë e Shaykh Tabarsí·t kishin vdekur nga uria në pluhurin e kockave të kuajve, barit, shalës dhe lëkurës së këpucëve të tyre, Quddús tha, ndërsa rrotullonte një top me përbuzje me këmbën e tij: “Sa krejtësisht të pavetëdijshëm janë këta agresorë mburravecë të fuqisë së zemërimit hakmarrës të Zotit! . . . Mos kini frikë nga kërcënimet e të ligjve dhe mos u trembni nga zhurma e të paudhëve.” Më pas ai vazhdoi duke thënë se asnjë fuqi në tokë nuk mund ta përshpejtonte ose shtynte orën e vdekjes së tyre, por ata duhet ti lejonin vetes për një moment të frikësoheshin se do ta kishin nxjerrë veten jashtë fortesës së mbrojtjes Hyjnore. Bahá’u’lláh·u tha: “Dashuria ime është kështjella ime; ai që hyn në të është i sigurt dhe i parrezikuar, dhe ai që largohet me siguri do të humbasë dhe do të zhduket.” Kur e kemi ndjekur rrëfimin e Nabilit deri në të vërtetat, historitë dhe urtësitë e tij të shumta, zbulojmë se çelësi i tij, i jetës së atyre martirëve të hershëm Bábí, jo për Kauzën e Báb·it dhe Bahá’u’lláh·ut, është e përmbledhur në misterin e dashurisë. Dashuria e tyre ishte forca e tyre e paepur dhe e mrekullueshme, armatura e tyre e shndritshme e mbrojtjes, diadema e besimit të tyre, gjaku në të cilin ata iu zotuan të Dashurit të tyre të përjetshëm – Ai për të cilin zemra e botës ka vuajtur dhe kërkuar përherë.
Nabíl bëhet një poet lirik në ato rreshta në të cilat ai përshkruan dashurinë e Bahá’u’lláh·ut dhe Báb·it. “Báb·i, sprovat dhe vuajtjet e të Cilit i kishin paraprirë, pothuajse në çdo rast, ato të Bahá’u’lláh·ut, e kishte ofruar Veten për të shpëtuar të Dashurin e Tij nga rreziqet që rrethonin atë Jetë të çmuar; ndërkohë që Bahá’u’lláh·u, nga ana e Tij, duke mos dashur që Ai që e donte aq shumë Atë të ishte ‘i vetmi Vuajtës, ndante në çdo hap kupën që kishte prekur buzët e Tij. Një dashuri të tillë asnjë sy nuk e ka parë kurrë, as zemra e vdekshme nuk ka konceptuar një përkushtim të tillë të ndërsjellë. Nëse degët e çdo peme do të ktheheshin në stilolapsa, dhe të gjithë detet në bojë, dhe toka e qielli do të rrokulliseshin në një pergamenë, pafundësia e asaj dashurie do të mbetej ende e pashkelur dhe thellësitë e atij përkushtimi do të mbeteshin të pazbuluara.”
Mendja jonë kthehet te Mullá Husayn·i, i cili, i hipur në krye të dyqind shokëve, duke mbajtur Standardin e Zi të profetizuar të Muhammad·it dhe me çallmën e gjelbër të Báb·it, mbajti në Gjir ushtritë e bashkuara të Shahut për njëmbëdhjetë muaj. Duke dalë me kalë në dhëmbët e dymbëdhjetë mijë burrave dhe duke thirrur, “O Zoti i epokës”, ai dhe ushtria e pathyeshme e ndjekësve të Perëndisë e shpërndanë armikun e tmerruar. Më në fund, ai derdhi gjakun e tij në këmbët e Quddús·it, ndërkohë që fliste për thellësitë e Detit të Zbulesës dhe Báb·in e tyre të dashur, para se t’i mbaronte jeta.
Ose kujtojmë Qurratu’l-‘Ayn, të bukurën dhe të famshmen, e cila u arratis në mënyrë klandestine nga shtëpia e saj në të cilën i shoqi e kishte burgosur në kundërshtim me besimin e saj Bábí, duke i lënë fëmijët e saj pa nënë dhe duke e bërë babanë e tyre armikun më të ashpër për të, e për t’u ngritur dhe shpallur në të gjithë Persinë dhe Irakun lavdinë e Ditës së Re. Ajo krijoi një bujë të tillë në të gjithë Lindjen, saqë E. G. Browne u detyrua t’i bënte asaj një nga nderimet më të shkëlqyera që gruaja ka marrë ndonjëherë. “Shfaqja e një gruaje të tillë si Qurratu’l-‘Ayn është në çdo vend dhe në çdo moshë një fenomen i rrallë, por në një vend të tillë si Persia është një mrekulli – jo, pothuajse një mrekulli. Njësoj për nga bukuria e saj e mrekullueshme, dhuntitë e saj të rralla intelektuale, elokuenca e saj e zjarrtë, përkushtimi i saj i patrembur dhe martirizimi i saj i lavdishëm, ajo qëndron e pakrahasueshme dhe e pavdekshme në mesin e bashkatdhetarëve të saj. Sikur feja Bábí të mos kishte pretendim tjetër për madhështi, kjo do të ishte e mjaftueshme – që ajo të prodhonte një heroinë si Qurratu’l-’Ayn. Emrat mbretërorë të historisë zbehen para bukurisë së zbuluar të “asaj që gjuha e pushtetit e ka quajtur Tahirih – e pastër.” Ai moment, kur me një gjest të vetëm për të çliruar veten dhe të gjitha gratë nga perdet e dobësisë, inferioritetit dhe nënshtrimit, Qurratu’l-‘Ayn dhe burrat Bábí të zbuluar, është i pakrahasueshëm dhe nuk ka precedent. Disa u kthyen nga fytyra e saj e zhveshur dhe dyshuan tek i Dërguari i Zotit për shkak të traditës; një plak, në pamundësi për të përballuar moshën në të cilën ndodhej, tentoi vetëvrasjen; Quddús·i u magjeps nga indinjata; por Qurratu’l-‘Ayn hodhi shikimin e saj drejt Bahá’u’lláh·ut, i cili e kishte quajtur “Tahirih” dhe tha: “Me të vërtetë, mes kopshteve dhe lumenjve të devotshmit do të banojnë në fronin e së vërtetës, në prani të Mbreti i fuqishëm…”
“Kjo ditë është dita e festës dhe e gëzimit universal, dita në të cilën çahen prangat e së shkuarës. Le të ngrihen dhe të përqafojnë njëri-tjetrin ata që kanë marrë pjesë në këtë arritje të madhe.” Dhe ata festuan së bashku në çadrën e Bahá’u’lláh·ut, të rrethuar nga kopshtet e bukura të Badashtit.
E njëjta cilësi e bukurisë dhe e madhështisë përshkon të gjitha ngjarjet e përshkruara nga Nabili; sinqeriteti është gjithçka që kërkohet për t’u frymëzuar thellësisht dhe përgjithmonë nga regjistrimi i përmbajtur në Lajmëtarët e Agimit, sepse asnjë zemër që do e donte të vërtetën nuk mund ta lexonte historinë e saj të palëkundur dhe të mbetej e pandryshuar. Këtu njeriu shijon përsëri ato “ujëra të gjallë” që vetëm mund të ringjallin njerëzimin dhe të ushqejnë tek ai farën e pavdekësisë.
Edhe shpirtrat më të përulur fituan lavdi të pavdekshme, si ai njeri që, i ulur në pazaret e Isfahanit, dëgjoi shpalljen e mesazhit të Báb·it duke shoshitur grurin e tij dhe e pranoi atë në çast e pa hezitim. Më vonë ai nxitoi, me sitë në dorë, për t’u bashkuar me heronjtë e Tabarít, duke thënë: “Me këtë sitë që mbaj me vete, kam ndërmend të shoshit njerëzit në çdo qytet nëpër të cilin kaloj. Këdo që e gjej gati për të përkrahur Kauzën që kam përqafuar, do të kërkoj të bashkohet me mua dhe të nxitoj menjëherë në fushën e martirizimit.” Nga të gjithë të urtët dhe të devotshmit e atij qyteti vetëm ai mori kurorën e famës së martirit.
Dhe ishte ai djaloshi i copëtuar nga zemra, i cili, kur ishte në Tabriz, dëgjoi për Báb·in e Bekuar, dëshironte të shpejtonte tek Ai dhe të ofronte jetën e tij në listat e ndjekësve të Tij, dhe u burgos nga familja e tij që mendoi se nëse nuk ishte ende i magjepsur, një paraqitje e shkurtër e Báb·it do ta magjepste përgjithmonë ashtu siç bëri me mijëra. I pangushëlluar, ai vuajti dhe zhytej për të vetmen shprehje që mund të kënaqte ndonjëherë shpirtin e tij të pastër të ri. Agonia e mallit të tij u shpërblye kur në një vegim pa Báb·in, i cili i drejtoi këto fjalë: “Gëzohu, po afron ora kur, pikërisht në këtë qytet, do të jem pezull para syve të turmës dhe do të biem viktimë e zjarrit të armikut, nuk do të zgjedh askënd përveç teje që të ndaj me mua kupën e martirizimit. Ji i sigurt se ky premtim që ju jap do të përmbushet.” Disa vjet më vonë ishte koka e këtij të riu që mbështetej në zemrën e Báb·it ndërsa ata vareshin të lidhur nga muret e sheshit të kazermës së Tabrizit dhe ishte mishi i tij që u ndërthur pazgjidhshmërisht me eshtrat e Báb·it pas ekzekutimit të tyre të përbashkët.
Për disa Nabili do të jetë një dokument historik magjepsës. Për të tjerët, letërsi e madhe. Disa do të ndihen të dërrmuar nga tragjedia e mijëra jetëve të sakrifikuara brutalish. Të tjerët do të lartësohen nga njohuria se përsëri shpirti njerëzor është ngritur në lartësitë e tij më të mëdha dhe njerëzit kanë vdekur në vdekje të pavdekshme. Por për të gjitha këto do të humbasë aroma e saj më delikate. Vetëm ata që përmes njëfarë përvoje në jetë kanë prekur në buzë kupën e dashurisë hyjnore, do ta kuptojnë plotësisht kuptimin e kësaj parade madhështore. Ata do ta dinë pse dëshmorët ndonjëherë këndonin kur i çonin në ekzekutim: “Kështu që e kapërceu atë të pakët, ai e di, nëse në këmbët e të Dashurit, është koka apo çallma që ai hedh!”
Dhe ata, duke u ndezur me të njëjtin zell që përshkoi ata Lajmëtarët e Agimit, do të vazhdojnë dhe vendosin atë vizion shprese për botën, për të cilën ata vdiqën.